Proszę udzielić szczerych odpowiedzi na poniższe pytania. Pozwoli to Pani/Panu zidentyfikować najczęstsze źródła problemów w realizacji zaleceń terapii.
Interpretacja wyników:
Każda odpowiedź pozytywna na powyższe pytania wskazuje na realną możliwość powstania problemów podczas leczenia zaproponowanego przez lekarza. Im więcej odpowiedzi „tak”, tym szanse niesystematycznego leczenia są większe.
Ale jest też druga strona medalu: odpowiedzi pozytywne pozwolą Pani/Panu zidentyfikować źródło problemu i spróbować się z nim zmierzyć w celu jego rozwiązania. Najlepiej nie robić tego samemu, tylko poprosić o pomoc swojego lekarza, pielęgniarkę, farmaceutę czy innego pracownika służby zdrowia.
Rys. 1
Czynniki warunkujące przestrzeganie zaleceń terapeutycznych wg raportu WHO (E. Sabate (red.), Adherence to long-term therapies: evidence for action, World Health Organization, Genewa 2003).
Dlaczego pacjenci to sobie robią?
Jest wiele przyczyn, dla których pacjenci nie stosują się do zaleceń terapeutycznych. Dotychczas znaleziono ich ponad 200! Dlatego Światowa Organizacja Zdrowia opracowała model, który próbuje opisać te złożone uwarunkowania w sposób zrozumiały (rys. 1). W modelu tym wymieniono pięć głównych źródeł problemów z przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych:
- Czynniki dotyczące schorzenia: skąpoobjawowy, a zwłaszcza bezobjawowy charakter choroby zmniejsza motywację pacjentów do rozpoczęcia i kontynuacji leczenia. Niestety taki właśnie charakter ma wiele powszechnie występujących schorzeń przewlekłych, z nadciśnieniem czy cukrzycą typu 2 na czele… Tego rodzaju czynników dotyczy pierwsze pytanie testu. Szczególnie niska motywacja do systematycznego leczenia towarzyszy schorzeniom psychicznym, gdyż zaburzenia, które są objawami charakterystycznymi dla choroby, pacjenci często przypisują przyjmowanym lekom.
- Czynniki dotyczące pacjenta: np. przekonania pacjenta dotyczące niecelowości prowadzenia leczenia, zagrożeń związanych z wystąpieniem działań niepożądanych itp. Tego rodzaju czynników dotyczą pytania 2–5 niniejszego testu. W Polsce do częstych poglądów tego rodzaju należy m.in. przekonanie, że „leki szkodzą na wątrobę”, które zresztą w znakomitej większości przypadków nie ma nic wspólnego z prawdą.
- Czynniki dotyczące terapii: im bardziej leczenie jest „nieprzyjazne” chorym, tym mniejszą motywację pacjenci będą mieli do jego stosowania. Dotyczy to zwłaszcza takich parametrów, jak częstość dawkowania leków, ich forma (większość chorych niechętnie stosuje czopki czy zastrzyki) czy obecność działań niepożądanych. Czynników tego rodzaju dotyczą pytania 6–10 niniejszego testu.
- Czynniki dotyczące systemu opieki zdrowotnej: utrudniony dostęp do lekarza (w praktyce zwłaszcza do lekarza specjalisty) może utrudnić lub wręcz uniemożliwić pacjentowi zdobycie recept i systematyczne leczenie. Trudno od pacjenta wymagać systematycznego leczenia, gdy nikt nie wytłumaczył mu, jak ma stosować leki… Tańsze zamienniki leków są źródłem niemałych oszczędności dla pacjentów, zwłaszcza dla tych chorujących na schorzenia przewlekłe. Nazwy zamienników mogą się jednak znacznie różnić od leków, do których pacjent już przywykł, i o pomyłkę nietrudno. Tego rodzaju czynników dotyczą pytania 11–13 testu.
- Czynniki społeczne i ekonomiczne: brak wsparcia ze strony rodziny i innych osób przyczynia się do niesystematycznego leczenia. Istotną przeszkodą w systematycznym leczeniu jest również wysoka cena leków. Niestety, mimo udostępnienia wybranych leków za darmo w ramach listy leków 75+ nadal wiele lekarstw jest dla seniorów za drogich.
Ten krótki przegląd przyczyn niesystematycznego leczenia uzmysławia, że nie zawsze wina leży po stronie pacjenta. Wręcz przeciwnie – w wielu przypadkach pacjent chce się leczyć, ale różne czynniki zewnętrzne mu to uniemożliwiają. Nie ma jednak sytuacji bez wyjścia. Kiedy już wiemy, co leży u przyczyny problemów, łatwiej będzie znaleźć skuteczne rozwiązanie. A stanie się to jeszcze prostsze, gdy o pomoc poprosimy znającego się na rzeczy profesjonalistę: lekarza, farmaceutę czy pielęgniarkę. Na spotkanie warto wziąć ze sobą wypełniony test!